مسئله مدرک گرایی در ایران ما هر روز گسترده و بغرنج تر می شود. نوعی رابطه متقابل میان مدرک از یکسو و از سوی دیگر منزلت و پرستیژاجتماعی، حقوق اقتصادی و اجتماعی و وضعیت و شغل و… موجب شده که مدرک عاملی مهم و حیاتی در زندگی اجتماعی ما باشد. البته اگر این مسئله معطوف به دانایی و توانایی و تجربه بود، بسیار هم می توانست خوب باشد، اما از آنجا که رابطه چندانی میان مدرک و دانش در ایران ما وجود ندارد و هر نوع مدرکی از هر جا با هر رشته و دانشگاه و شهری در کنار عامل بسیار حیاتی در ساختار و روابط اجتماعی ما (یعنی پارتی) تا حدی تضمین کننده موفقیت است، بنابراین می توان ادعا کرد این چرخه متغیر وابسته و متغیرهای مستقل در جامعه ما بسیار معیوب است!
از همین روست که ما از دوران دبیرستان در تلاش مصیبت بار برای کنکور هستیم… سالانه میلیاردها تومان خرج کلاسهای کنکور و کتاب های کمک درسی و تست و غیره می شود. جوانان و نوجوانان و خانواده هایشان اکثرا در تب و تاب کنکور و قبولی دانشگاه به عنوان یک آرمان و آرزوی بزرگ هستند و مشکلات روانی و عصبیت ها و خودکشی ها و… هم که از جنبه های زشت این مسئله هستند. در این میان کمتر کسی است که نداند در دانشگاه خبری نیست! و تمام اینها برای گرفتن آن مدرک لعنتی است!!
رشته های علوم انسانی که جای بحث ندارند! خودم ۴ سال را در مثلا یکی از بهترین دانشگاه ها و گروه جامعه شناسی تحصیل کرده ام که ادعا دارد برترین گروه جامعه شناسی ایران است! ولذا می دانم علم و دانش و تلاش و تحقیق همه ظاهر و دکوری است برای گرفتن آن مدرک! در مورد رشته های فنی هم موارد بسیاری را سراغ دارم با وجود آن که فرد در دانشگاه شریف و امیرکبیر تحصیل کرده، خود می گوید آن چه بیشتر به درد من می خورد تجربه ام در کارخانه هاست نه کلاسهای درس (که البته از این افراد که در مدت دانشجویی کار کنند هم کم هستند) و موارد بسیار دیگری در همین رشته های فنی که درشغلی غیر از تخصص خویش فعالیت دارند، پزشک هایی که کارهای دیگر می کنند یا شب و روز در پی کار در یک درمانگاه هستند و داروسازهایی که مجوزشان را می فروشند و همینطور در مورد دیگر رشته ها و مدرکها!.
به هر حال عشق به مدرک و مدرک گرایی از مشکلات بزرگ ایرانیان است که این روزها دیگر از حد لیسانس گذشته و به فوق لیسانس و دکترا حرکت کرده است… بر همین اساس بدون اینکه استعدادها شکوفا شود، توانایی های بالقوه، بالفعل شود و افراد در رشته مورد پسند خود تحصیل کنند، در یک روزمرگی صرف و حفظ یکسری کتاب ها و جزوات غرق می شوند و همه در پی گرفتن آن مدرک هستند از هرجایی و با هر مصیبتی به امید شغل و موقعیتی بهتر!
غیر از دانشگاه پیام نور و فراگیر و آزاد و غیر انتفاعی و… که در این زمینه دست به کار شده اند، غربی ها هم که خوب این مسئله را فهمیده اند، استفاده خوبی می کنند! نه از ایران که از کل کشورهای جهان سوم. یک نمونه اش دانشگاه هاوایی بود. جالب است که همراه با یکی از دوستانم دو – سه سال قبل به مرکز این دانشگاه در میدان ولیعصر تهران رفتیم. یک آقای سیبیلی با کراوات نشسته بود و می گفت ما دو – سه ساله مدرک دکترا می دهیم، کلاسی در کار نیست و شما یکسری جزوه و کتاب را می خوانید و امتحان می دهید، زبان هم یادتان می دهیم و با راهنمایی استادهایمان یک تز به زبان انگلیسی می دهید و دکترا می گیرید… ۷ – ۸ میلیونی هم خرج داشت و البته آن مسئول می گفت (همانطور که بعدها هم مشخص شد) بسیاری از نمایندگان مجلس، قضات و وزرا و… هم از اینجا مدرک دکترا دارند! یک دانشگاه آمریکایی که چند میلیونی پول می گرفت و به ما بدبخت ها مدرک می داد که دلمان خوش باشد دکتر هستیم!
نمونه دیگرش را دکتر کچوئیان می گفت که غیر از استرالیا و کانادا و قبرس که درآمد زیادی از جهان سوم خصوصا ایران از طریق دانشجو دارند، انگلستان هم در این زمینه بیکار ننشسته سالانه میلیاردها دلار از طریق جذب دانشجو از کشورهای جهان سوم کسب می کند…. دانشگاه های سطح پایین در آنجا به راحتی پذیرش دانشجو دارند و با چند هزار پوند مدرک دکترا را تقدیم مسئولین دولتی کشورهایی مثل ما یا افراد پولدار می کنند… بدون زحمت زیاد و البته بدون این که محصلین چیز زیادی یاد بگیرند، مدرک دکترا اعطا می شود و البته همه راضی! دانشجوی عزیز هم بعد به میهن می آید با مدرک دکترا در دانشگاه تدریس می کند (همین استادهایی که بعضا می شناسیمشان!!) نماینده و وزیر و رییس می شوند بدون این که کسی بداند اینها چقدر توانایی و تجربه و سواد و دانش دارند؟!
دیگر مثال آن ایمیلهایی است که چند وقت یکبار از طرف کالج های آمریکایی می آید: دو نمونه اش رابه تازگی دریافت کرده ام، در پایین هم خلاصه هر دو را گذاشته ام:
مدرک لیسانس، فوق لیسانس و دکترا آنلاین، ارزان و قابل دستیابی تنها در چند روز مدرک دکترا و فوق لیسانس و لیسانس را به رزومه خود بیفزایید و راه ترفیع درجه و شغل بهتر را برای خودتان بگشایید.
ما مسیری را ایجاد کرده ایم که به هرکس اجازه می دهد با هر انداز تجربه و دانش یک دیپلم کامل و قابل اعتماد را دریافت کند. به این مسئله فکر کنید! در چند روز شما می توانید فارغ التحصیل دانشگاه باشید. افراد زیادی تنها به علت داشتن یک برگه موقعیت بهتری دارند و الان زمان آن است که با شما نیز منصفانه برخورد شود. این شانس است! یک شانس خوب برای شما که بتوانید راه درست را انتخاب کنید! همین الان جواز موفقیت را بگیرید.
اگر پرستیژ می خواهید، اگر مدرک می خواهید، به سمت جلو حرکت کنید: لیسانس، فوق لیسانس و دکترا در تخصص مورد نظرتان آماده است! بدون امتحان، بدون کلاس، بدون کتاب درسی! ما ۷ روز هفته ۲۴ ساعته در خدمت شماییم. مطمئن و قابل اعتماد . تماس بگیرید بدون معطلی!
می بینید چقدر راحت و بی دردسر به ما مدرک دکترا می دهند یک تماس می گیریم، مقداری پول می دهیم و بدون کلاس و امتحان و درس، بعد از این می شویم آقا یا خانم دکتر! فارغ التحصیل از کالج بسیار مهم آمریکایی!!(کی به کی است؟) حالا اگر بعد از چند وقت دیدید آن بالا نوشته نوشته های یک دکترای جامعه شناسی تعجب نکنید!! تلفنش را گذاشتم همه مستفیض شوند!
البته این نشان می دهد که مشکل مدرک گرایی و دانشگاه تنها مشکل ایران نیست و البته جامعه شناسان و روشنفکرانی از قبیل پیر بوردیو نگاه بسیار انتقادی به دانشگاه و مدرک گرایی و… در غرب نیز داشته اند! اما وجود آن در ایران به شکل هم حاد و هم مزمن از مسائل اجتماعی دردناکی است که این هم مثل دیگر مسائل باید حل شود!